Janina Omańkowska

Janina Omańkowska urodziła się 12 maja 1859 roku w Srebrnikach (powiat wąbrzeski) ,jej ojciec był nauczycielem i miał małe gospodarstwo rolne.

Redaktorka „Gońca Wielkopolskiego” , uczestniczka obrad Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu. Za nauczanie języka polskiego była karana grzywną z zamianą na areszt, ale zawsze odsiadywała wyrok. Po wyjściu na wolność z aresztu w Poznaniu witana była owacjami, a prasa określała ją męczennicą sprawy polskiej: „ Tłum witał ją owacyjnie, poznaniacy wręczali jej kwiaty a młodzież wyprzęgała konie z powozu którym jechała i niosła ją na ramionach przez ulice miasta” donosiła prasa.

W 1903r. Omańkowska zamieszkała na Górnym Śląsku. Znalazła pracę w bytomskiej redakcji  „Katolika” i została członkinią zarządu Towarzystwa Kobiet. Gdy została po raz kolejny skazana na karę pieniężną i więzienie Ślązacy zbierali datki by zapłacić za nią grzywnę.

W maju 1904r. podczas manifestacyjnego wiecu w Bytomiu wygłosiła referat o samokształceniu Polek.  Podkreślała w nim konieczność przygotowania polskich dzieci do występowania w obronie swojej narodowości. Z jej inicjatywy powstała w Bytomiu pierwsza prywatna polska szkółka. Dla dzieci w różnych okresach czasu wydawała „Promyk”, ”Ziarno”, „Przyjaciela Dziatwy”, „Dzwoneczek”. W okresie kampanii plebiscytowej organizowała wiece kobiet i była na nich główną prelegentką.

Podczas I Powstania w jej mieszkaniu znajdowała się kasa zasiłków dla rodzin powstańczych.   Na łamach „ Katolika” zamieściła skierowaną do kobiet odezwę  nawołującą do pomocy walczącym powstańcom. Efektem było włączanie się kobiet do służby kurierskiej i medycznej. W 1920r. założycielka Związku Towarzystw Polek na Śląsku i przewodnicząca jego Zarządu Głównego. W czasie III Powstania prowadziła akcje aprowizacyjną dla powstańców.

Pod koniec stycznia 1921 roku była organizatorką Zjazdu Towarzystwa Polek na Śląsku z udziałem półtora tysiąca kobiet ze Śląska, ale także z Warszawy, Wilna, Lwowa i Krakowa.

Po podziale Górnego Śląska przez krótki czas mieszkała nadal w Bytomiu. Jednak po ataku niemieckiej bojówki na jej mieszkanie  przeprowadziła się do Królewskiej Huty na ul. Wolności 22 . Tam założyła i była długoletnią redaktorką miesięcznika „ Głos Polek”. Była członkiem Chrześcijańskiej Demokracji Wojciecha Korfantego i z jej ramienia posłanką na Sejm Śląski I kadencji.

W komunikacie Nr 48 Instytutu Śląskiego w Katowicach  z sierpnia 1937 roku Stefania Ekertowa napisała: „ Przy pierwszych wyborach do Sejmu Śląskiego została wybrana posłem. Przypadł jej wtedy po starszeństwie zaszczyt otwarcia pierwszego posiedzenia sejmowego. Było to zdarzenie dotąd niebywałe w żadnym sejmie na całym świecie, by kobieta sejm zagaiła i na nim przewodniczyła. Gazety całego świata kulturalnego o tym donosiły z podziwem, podając zarazem podobiznę posłanki Omańkowskiej. Obok niej siedziała Bronisława Szymkowiak, wyznaczona przez swoją mentorkę do pełnienia funkcji sekretarki.

Wilhelm Szewczyk tak opisywał to wydarzenie po latach;

„Widzę wciąż jeszcze Bronisławę Szymkowiak na fotografii przedstawiające pierwsze posiedzenie Sejmu Śląskiego w dniu 10 października 1922r. Szymkowiakówna była wtedy pierwszą sekretarką tego autonomicznego organu odzyskanej części Górnego Śląska. Przewodniczyła posiedzeniu także kobieta, Janina Omańkowska. Ten awans kobiet był wówczas całkowicie usprawiedliwiony ich praca ich działalność oświatowa w czasach pruskich, a potem bojowa w okresie powstań śląskich i plebiscytu ,ich gorące zaangażowanie w sprawy publiczne –– przyczyniły się w takim samym stopniu do zwycięstwa, choć wówczas cząstkowego tylko co działania frontowe pod Kędzierzynem. Nic więc dziwnego ,że na pierwszym posiedzeniu Sejmu Śląskiego tak uhonorowano kobiety. Na fotografii młodziutka, urodziwa Szymkowiakówna ma na sobie futrzaną etolę, musiało być wtedy zimno w owej Sali posiedzeń w gmachu przy dzisiejszej ulicy 27 stycznia ,gdzie za czasów pruskich mieściła się wyższa szkoła techników budowlanych, zaś dzisiaj rozlega się muzykowanie studentów Wyższej Szkoły Muzycznej”.

Bronisława Szymkowiak i Janina Omańkowska poparły wprowadzenie kontrowersyjnej ustawy „Celibatowej”. Wydaje się ,że obie działaczki były głęboko przekonane, że niemożliwe jest pogodzenie pracy pedagogicznej z należytym wypełnianiem obowiązków żony i matki.

Janina Omańkowska zmarła w Chorzowie (dawnej Królewskiej Hucie) 24 sierpnia 1926roku  w czasie trwania I kadencji Sejmu Śląskiego  i spoczywa na cmentarzu parafii św. Jadwigi.

Jako pierwsza na Śląsku została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta.  Władze Chorzowa nadały jej imię jednej z ulic miasta.

Opracował Jerzy Czogała

Biblografia:

Henryk Rechowicz. Sejm Śląski Katowice 1971r.

Irena Socha, biogram w: Chorzowskim Słowniku Biograficznym wyd. Muzeum w Chorzowie.

Encyklopedia Powstań Śląskich, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982r.

Anna Musialik, Wokół życia i spuścizny Bronisławy Szymkowiak, Książnica Śląska, Czasopismo Biblioteki Śląskiej 2020r.

Stefania Ekertowa, Janina Omańkowska ( w dziesiątą rocznicę jej zgonu) Instytut Śląski w Katowicach, Komunikat nr.48