Kolędy i pastorałki są swoistym muzycznym fenomenem kultury powszechnej. Mimo że Polacy nie są specjalnie chętni do wspólnego śpiewania, to jednak śpiewanie kolęd i pastorałek jest dosyć powszechne. Pamiętamy też wiele z tych utworów.

Pierwsze wzmianki o kolędach pojawiły się w starożytnym Rzymie - nazwa pochodzi od słowa colende, co oznaczało pierwszy dzień każdego miesiąca, a później pierwszy dzień nowego roku, kiedy to świętowano i obdarowywano się upominkami. Słowo kolęda ma też swój źródłosłów w języku bułgarsko-macedońskim, angielskim i szwedzkim od słowa "koło". U słowian kolędy wiązały się z pierwszym dniem przesilenia zimowego - z godami.

Dziś w Polsce słowo "kolęda" ma 3 znaczenia:

1. pieśń bożonarodzeniowa, śpiewana od 24 grudnia do 2 lutego,

2. odwiedzanie domów przez księży,

3. ludowy zwyczaj - chodzenie kolędników po domach.

Pierwsze wzmianki o kolędach pochodzą w Polsce z VII wieku. Początkowo kolędy były tylko tekstem, bez muzyki. Były zapisywane  w śpiewnikach liturgicznych, tzw. kancjonałach. Potem dopisywano do nich muzykę charakterystyczną dla danego okresu dziejów. Miały więc różne formy muzyczne: hymnu, chorału, poloneza, mazura, kujawiaka, kołysanki czy dumki. Po raaz pierwszy zebrał znane kolędy i pastorałki ks. Mieczysław Mioduszewski w roku 1836 w dziele "Kolędy i pastorałki z melodiami".

Kolędy można podzielić na dwie grupy:

- kolędy ludowe, noworoczne znane od IV wieku n.e.,

- kolędy bożonarodzeniowe (legendarne, religijne i pastorałki).

Najwięcej kolęd powstawało w XVIII i XIX wieku. Najbardziej znaną polską kolędą jest kolęda "Bóg się rodzi" Franciszka Karpińskiego. Powstała ona przez zaborami i dodawała ducha Polakom w czasie zaborów. Jest utrzymana w rytmie poloneza. Inny znany twórca - autor kolędy "W żłobie leży" to Piotr Skarga. Podczas wieczoru wigilijnego powinniśmy jako pierwszą śpiewać kolędę "Wśród nocnej ciszy".

Pastorałki to utwory "lżejsze" od kolęd, opowiadające o pasterzach, utrzymane w tonie komicznym, zabawnym, najczęściej przekazywane w tradycji ustnej od XVI-XVII wieku z pokolenia na pokolenie.

 Piękno polskiej kolędy "Lulajże Jezuniu" uwiecznił Fryderyk Chopin w swoim "Scherzo h moll".

Dziś Polacy śpiewają kolędy stosunkowo często. Warto kultywować tę tradycję, bo może ona łatwo łączyć pokolenia przy świątecznym stole.  

Opracowała: Ewa Pytasz