Dziś mówić o kiczu nie jest łatwo…

Przez dwadzieścia wieków panowała wielka teoria sztuki. Sztuką dobrą, sztuką wysoką była ta zgodna z regułami. Kanon wysokiej sztuki był określony, łatwo więc było stwierdzić, co jest złe.

W XIX w. następuje demontaż wielkiej teorii sztuki, kontynuowany w XX w. Dziś nawet trudno powiedzieć, co jest sztuką, dobrą sztuką, złą, kiczem, bo brak stosownych narzędzi; trudno stwierdzić, co jest kiczowate i dlaczego, bo brak jest kryteriów oceny.

Postrzeganie stylów w sztuce i architekturze też się zmienia, np. secesja była traktowana jako kicz.

Często przytaczane cechy kiczu:

1) przeciwieństwo sztuki (ale czym jest sztuka?);

2) niektóre okresy w historii sztuki;

3) przełożenie dzieła z jednego środka wyrazu na inny;

4) brak oryginalności;

5) mieszanie stylów;

6) niespójność, niejednorodność;

7) słodycz, sentymentalizm.

Każda z tych cech jest jednak podważalna.

Jak zatem zdefiniować kicz? Kicz jest kłamstwem; nie jest zaprzeczeniem sztuki, ale zaprzeczeniem prawdy. Przejawia się w nadmiernej łatwości przekazu, w płytkiej jednoznaczności, „ładności”, imitatorstwie, przekłamaniu materiału, itp.

Z pojęciem kiczu wiąże się problem człowieka kiczowatego, tj. takiego, który lubi być zwodzony. Człowiek kiczowaty lubi być oszukiwany, ale odczuwa autentyczne emocje.

Kłamstwo w kiczu religijnym

Przykłady:

• Obrazek św. Tereski z Lisieux:

Zmarła w młodym wieku. W klasztorze przeżywała ciężkie chwile. Po jej śmierci, siostry znalazły jej zapiski, ale opublikowały tylko jeden zeszyt, ten, gdzie życie w klasztorze było opisane jako przyjemne. I właśnie tak jest przedstawiona na obrazku: idyllicznie, słodziutko. Kiedy odkryto resztę jej zapisków okazało się, że jej życie bynajmniej nie było lekkie, łatwe i przyjemne, a obrazek okazał się wielkim oszustwem. W kościołach Francji zamieniono obrazki na zdjęcia, które pokazują ją prawdziwą.

Znany wszystkim obrazek jest kiczem, bo jest kłamstwem.

• Obrazki pierwszokomunijne - są kiczowate, bo przedstawiają młodym ludziom fałszywy obraz wiary i życia.
• Obrazki z Matką Boską:

Opisana w Piśmie Św. Matka Boska ma ciężkie życie, jest w bardzo trudnej sytuacji, natomiast na kiczowatych obrazkach przedstawia się ją wśród kwiatków, ptaszków, itp., jakby wiodła życie usłane różami.

• Umieszczenie wizerunków Jezusa na łyżkach do sałaty - jest niestosowne, nieadekwatne.
• Krawat w krzyże dla księży - podobnie.
• Angelina Joli jako Matka Boska Wniebowzięta:

Jeśli sztuka ma nam pomagać w modlitwie, to takie obrazki wywołują efekt przeciwny do zamierzonego.

• Licheń:

Jest tam pełno kiczu, nie tylko religijnego. Np. z głośników umieszczonych na drzewach leci w jesieni śpiew ptaków w okresie godowym, który przypada na maj - jest to typowy przykład kiczu-kłamstwa.

• Zalanie Polski kiczem pomników Jana Pawła II
• Obraz Bożego Miłosierdzia - Jezus ubrany jak „ciotka Florentyna” [określenie księdza Makówki :)]
• Kościół św. Józefa w Krakowie (z końca XIX w.) - nawiązujący do szopki krakowskiej
• Oświetlenie kościołów - np. p.w. Ducha Św. w Rudzie Śląskiej
• Nadmuchiwane kaplice ślubne w USA
• Kicz na cmentarzach
• Lourdes - stolica kiczu; przedstawienie Matki Bożej z Lourdes jest pierwszym przejawem kiczu na masową skalę.

• Obrazy cudowne zwykle nie są dobrymi dziełami sztuki, nawet jeśli nie są kiczem.

Bywa, że kicz komuś pomaga… Trudno znaleźć granicę między dobrem a złem…

Gdzie zatem leży prawda o kiczu?...

 Opracowała Aleksandra Mańka - Chmura