PORADNIK: depresja u seniora

Jak ją rozpoznać, zapobiegać i leczyć?

MEDI-system Partnerem Głównym kampanii “Twarze depresji. Nie oceniam. Akceptuję”, która rusza w Ogólnopolskim Dniu Walki z Depresją (23 lutego)

„Wszystko mnie boli”, „Nic mi się nie chce”, „Dla mnie nie można już nic zrobić”, „Mnie się już nie poprawi” - te oraz wiele podobnych stwierdzeń pada często z ust naszych podopiecznych i pacjentów. Co więcej, niekiedy i my sami – jako opiekunowie – możemy poddać się takim „czarnym myślom”. Nasz nastrój, podobnie jak to, co czują osoby wymagające opieki, starsze czy schorowane jest zdeterminowany przez wiele czynników, do których należą m. in. stan zdrowia, wiek, postrzegany poziom skuteczności, cechy charakteru oraz wydarzenia, które są naszym udziałem. Jak rozpoznać depresję u seniora? Jak ją odróżnić od zmian otępiennych związanych z wiekiem? – radzi Marta Drabek, psycholog z ogólnopolskiej sieci domów opieki MEDI-system.

Objawy

Aby rozpoznać depresję, lekarze stosują kryteria zawarte w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, do których należą m.in.: obniżony nastrój, zaburzenia snu, zmniejszony apetyt, utrata zainteresowań i zdolności do radowania się, osłabienie koncentracji i uwagi, niska samoocena i mała wiara w siebie, poczucie winy i małej wartości.

Najbardziej charakterystycznymi objawami depresji u osób starszych są: drażliwość, płaczliwość, lęk i niepokój. Ponadto, częściej niż  młode osoby, seniorzy skarżą się na dolegliwości somatyczne, urojenia, w tym hipochondryczne i nihilistyczne, mają poczucie winy i myśli samobójcze.

Zagrożony senior

Rozpowszechnienie depresji u osób starszych jest wysokie i może dotyczyć nawet 1/3 osób powyżej 70 r.ż.  W tej grupie wiekowej choroba często współwystępuje z innymi zaburzeniami np. z różnymi postaciami otępień. W tym ostatnim przypadku szczególną uwagę zwraca się na obiektywnie obserwowalne symptomy depresji, do których należą: objawy somatyczne, spowolnienie psychoruchowe, utrata apetytu, ubytek masy ciała zaburzenia snu. Liczba samobójstw wśród cierpiących na depresję jest wyższa u osób starszych niż w całej populacji. Szczególnie zagrożone samobójstwem są osoby chorujące przewlekle (m.in. z chorobą nowotworową, chorobą niedokrwienną serca, przewlekłą chorobą płucną) oraz samotni mężczyźni. Warto pamiętać, że jeśli osoba starsza zgłasza myśli lub zamiar samobójczy, nie należy go lekceważyć, ponieważ w tej grupie wiekowej próby samobójcze rzadko mają charakter manipulacyjny.

Czy to depresja?

Zdarza się, że symptomy depresji mogą maskować zmiany otępienne zachodzące u osób starszych. Jak więc odróżnić te dwa zaburzenia? Otóż w depresji spadek wydolności umysłowej jest stosunkowo gwałtowny, pacjent orientuje się gdzie jest i jaki jest dzień, ma problemy z koncentracją, martwi się z powodu dostrzegalnych problemów z pamięcią, widoczne jest spowolnienie ruchowe. W przypadku otępienia spadek wydolności umysłowej następuje powoli, pacjent jest zdezorientowany, może się gubić nawet w znanym mu otoczeniu, występują zaburzenia pamięci krótkotrwałej, umiejętności pisania, mówienia oraz innych funkcji motorycznych. Taka osoba zdaje się nie dostrzegać albo też nie przejmować problemami natury pamięciowej.

Może po prostu się starzeję?

Nierzadko też osoby starsze, które zaczynają dostrzegać u siebie głównie problemy natury poznawczej (np. problemy z pamięcią czy koncentracją, przygnębienie i poczucie bezradności) przypisują je naturalnemu procesowi starzenia. Tymczasem mogą to być pierwsze oznaki depresji. Nasi pacjenci często zgłaszają skargi na różne dolegliwości bólowe, które szczególnie nasilają się w okresach obniżonego nastroju. U pacjentów trafiających na Oddział Rehabilitacji Kardiologicznej w Ośrodku MARIANNA widoczne jest nadmierne zaabsorbowanie wrażeniami z ciała, najdrobniejszymi nawet symptomami, które interpretowane są przez samych pacjentów w kategoriach pogorszenia zdrowia, zbliżającego się zawału, etc. Opisane zachowania mają charakter skarg somatycznych, ale często są też przejawami lęku, który może towarzyszyć depresji.

Razem łatwiej

Stres, pogorszenie zdrowia, różnego rodzaju „utraty” mogą wywoływać depresję, ale może się ona pojawić bez konkretnego powodu. Niewątpliwie osoby starsze narażone są na wiele chorób, które mogą znacząco pogarszać ich funkcjonowanie. Wraz z wiekiem zmieniają się role pełnione przez nich w społeczeństwie, zawęża się krąg znajomych. Dożycie późnej starości jest powiązane z utraceniem niektórych możliwości. Wiele takich osób cierpi szczególnie z powodu samotności i izolacji. Dlatego ważne, by w domach opieki zapewnić osobom starszym możliwość przebywania w grupie I podejmowania aktywności wraz z rówieśnikami. W MEDI-system dbamy szczególnie o to, by nasi podopieczni spędzali wspólnie czas m. in.  na terapii zajęciowej, jedząc posiłki, oglądając telewizję i uczestnicząc w koncertach, pokazach artystycznych, spotkaniach z ciekawymi gośćmi, organizowanych w naszych ośrodkach.

Leczenie depresji

Rozpoznawanie symptomów depresji u osób starszych, zapobieganie chorobie oraz leczenie są niezmiernie ważne. Nieleczona depresja wraz z innymi czynnikami takimi jak: alkoholizm, wyobcowanie, samotność, utrata wsparcia, poczucie beznadziejności, trudności ekonomiczne, problemy w rodzinie, stres, trudne doświadczenia życiowe, agresja, drażliwość czy choroby somatyczne może bowiem zwiększać ryzyko popełnienia samobójstwa. Do dwóch głównych sposobów leczenia depresji należą leki oraz psychoterapia (stosowane często jako metody wzajemnie się uzupełniające). W przypadku depresji, które nie poddają się zwykłym formom leczenia, konieczna jest terapia elektrowstrząsami.

Leki stosowane w leczeniu depresji to antydepresanty, które oddziałują  na mózg, zmieniając nastrój pacjenta. U osób starszych najczęściej stosowane są takie, które zwiększają poziom serotoniny. Jeśli depresji towarzyszą objawy psychotyczne (np. omamy i urojenia), lekarze dodatkowo przepisują leki przeciwpsychotyczne. Wiele osób unika leczenia farmakologicznego z obawy przed nieprzyjemnymi skutkami ubocznymi, jednakże nowoczesne leki przeciwdepresyjne mają niewiele skutków ubocznych, a jeśli takowe występują, z reguły są łagodne. Ponieważ w przypadku osób starszych zachodzi niebezpieczeństwo interakcji różnych leków, należy informować lekarza o wszystkich zażywanych medykamentach. W trakcie przyjmowania leków antydepresyjnych nie należy spożywać alkoholu.

Psychoterapia

Spośród różnych form psychoterapii, osobom starszym poleca się terapię poznawczo-behawioralną. Jest to oddziaływanie terapeutyczne, które pozwala zidentyfikować oraz zmienić negatywne myśli i przekonania dotyczące siebie i świata. Choć tego rodzaju oddziaływanie cechuje się dużą skutecznością w leczeniu depresji, może zawieść w przypadku osób cierpiących na otępienie.

Wśród pacjentów i podopiecznych przebywających w ośrodkach MEDI-system, a także wśród ich bliskich jest wiele osób, którym terapia pomogła w pogodzeniu się z chorobą, niedołężnością czy innymi konsekwencjami procesu starzenia. Ponieważ stany depresyjne często dotykają bliskich i opiekunów zajmujących się osobami przewlekle chorymi w domu, MEDI-system organizuje dla nich bezpłatne warsztaty, podczas których poruszany jest temat tzw. zespołu stresu opiekuna. Jest to stan fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, występujący u osób długotrwale opiekujących się osobą niesamodzielną (starszą lub przewlekle chorą) z powodu funkcjonowania w przewlekłym stresie, który towarzyszy sprawowaniu tej opieki oraz zaniedbywaniu własnych potrzeb. Zespół ten charakteryzują: bezsenność, brak apetytu, chroniczne zmęczenie, dolegliwości bólowe, drażliwość, niepokój, problemy z koncentracją, poczucie winy, uczucie pustki, zaniedbywanie obowiązków i nieświadome przejęcie objawów podopiecznego. U części opiekunów dochodzi do rozwoju uzależnienia. Osobom dotkniętym takimi problemami radzi się aby korzystały z pomocy lekarzy, terapeutów, uczestniczyły w spotkaniach grup wsparcia, dbały o siebie poprzez znajdywanie czasu na własne przyjemności, relaks, spotkania ze znajomymi.

Wyjdź z depresji

Jest wiele rzeczy, które możemy zrobić aby wyjść z depresji i zachować zdrowie. Należy przestrzegać odpowiedniej diety, wysypiać się oraz uprawiać jakąkolwiek aktywność fizyczną. Ponadto warto wykonywać aktywności, które sprawiały nam przyjemność np. hobby, chodzenie do kina, na koncerty. Ważne jest aby spędzać jak najwięcej czasu z innymi ludźmi, z którymi będziemy mogli porozmawiać o naszych problemach. Obecnie wśród starszych osób dużą popularnością cieszą się Uniwersytety Trzeciego Wieku, które skupiają osoby chcące aktywnie oraz twórczo spędzać czas. Godne polecenia są także warsztaty terapii zajęciowej oraz inne, nieformalne grupy, które organizują ciekawe atrakcje oraz pozwalają na zawarcie nowych znajomości. Jeśli bliska ci osoba doświadcza symptomów depresji okaż jej wsparcie i zrozumienie w tym trudnym dla niej czasie, nie zapominając przy tym o własnych emocjach i potrzebach.

www.twarzedepresji.pl

To już 4. edycja ogólnopolskiej kampanii “Twarze depresji. Nie oceniam. Akceptuję”. Ambasadorami tegorocznej edycji są aktorzy i dziennikarze: Bożena Dykiel, Teresa Lipowska, Ewa Błaszczyk, Krystyna Czubówna, Wiktor Zborowski, Jarosław Gugała i Maciej Orłoś.