Kratownica żelbetowa, wypełnienie cegłą, duże okna - to cechy architektury znanego na całym świecie modernistycznego  kompleksu funkcjonalistycznych budynków firmy Bata w Zlinie, dzięki którym miasto zostało stolicą europejskiego modernizmu czasów dwudziestolecia międzywojennego.

„Imperium” rodziny Bata, to swoiste państwo w państwie, założone w 1894 roku przez rodzeństwo Bata: Tomasza, Antonina i Annę, potomków znanej od XVI wieku rodziny szewców.

Po śmierci matki i ponownym ożenku ojca, rodzeństwo - prawdopodobnie na skutek konfliktu z macochą - odłączyło się od ojca i założyło własną fabrykę obuwia. Ponieważ ojciec pozwolił im korzystać wyłącznie ze ścinków, pierwsze buty z nowej fabryki miały tylko noski, pięty i dziurki na sznurówki zrobione ze skóry, resztę zaś z materiału. Były zatem tanie, dzięki czemu rodzeństwo stało się popularniejsze od ojca.

Po śmierci Antonina i Anny, Tomasz postanowił rozwinąć fabrykę. Wyjechał do USA i zatrudnił się u Forda, żeby poznać zastosowaną tam taśmę produkcyjną. W Stanach ukończył też studia menedżerskie i dużo zarobił. Zakupił i przywiózł do Zlina maszyny.

W 1912 roku poślubił Marię Menčíkovą, córkę zarządcy wiedeńskiej biblioteki cesarskiej, z którą miał syna.

Za sprawą teścia dostał cesarskie zamówienie na oficerki dla armii - było to bardzo duże zamówienie, trwała bowiem I wojna światowa.

W 1918 r. , kiedy na Morawach jedni chcieli do Niemiec, inni do Czech, Tomasz Bata, jako Czech, opowiedział się za Czechami, wspierał Masaryka i starał się działać w obrębie republiki czechosłowackiej. Z czasem jednak, wraz z rozwojem firmy, powstały fabryki w całym świecie, z Indiami i Kanadą włącznie. Z Brazylii firma zaczęła sprowadzać kauczuk i produkować kalosze, trampki i linoleum zwane zlinolitem. Dywersyfikacja produkcji i podjęte działania oszczędnościowe pozwoliły firmie nie tylko przetrwać okres najgorszego kryzysu gospodarczego, ale także stworzyć i rozwinąć nowe pola działalności. Powstała wytwórnia filmowa - początkowo do realizacji firmowych filmów reklamowych, potem także fabularnych; fabryka samolotów, lotnisko i prywatne linie lotnicze, sieć firmowych domów towarowych, szkoły menedżerskie, i in.

Po śmierci Tomasza Baty - zginął tragicznie w 1932 r. w katastrofie własnego samolotu - firmę, na mocy testamentu, przejął przyrodni brat Tomasza, Jan Antonin, który uczył się u jego boku, i bardzo rozwinął „imperium”. Z okresu jego „panowania” pochodzą najważniejsze budowle modernistyczne Zlinu, wszystkie związane bezpośrednio lub pośrednio z fabryką.

Przede wszystkim słynny „mrakodrap”, wieżowiec będący główną siedzibą firmy, zaprojektowany przez Vladimíra Karfíka, „nadwornego” architekta firmy Bata, przez pewien czas najwyższy budynek w Europie, z biurem szefa umieszczonym w windzie. Vladimir Karfík i drugi projektant zatrudniony do zbudowania nowego Zlina - František Lydie Gahura, są także autorami kilkunastu pawilonów różnej wielkości i o różnym przeznaczeniu, powielających bardzo charakterystyczny podstawowy moduł o rozmiarze 6,15x6,15 metra, pozwalający rozpoznać „batowskie” budynki na całym świecie. Tak firma Bata przyczyniła się do rozsiania modernizmu na świecie.

Innym interesującym obiektem architektonicznym jest osiedle robotnicze, złożone z małych, ceglanych domków z ogródkami, które wygrało u Jana Antonina z zaproponowanym przez Le Corbusiera osiedlem z bloków.  Bata uważał bowiem, że bloki nadają się na biurowce, domy handlowe czy inne funkcje publiczne, pracownicy natomiast powinni mieszkać w małych domkach, dla lepszego sprawowania nad nimi kontroli.

W listopadzie 1944 r. Zlin został zbombardowany przez aliantów. Po wojnie miasto przemianowano na Gottwaldov, zakłady znacjonalizowano, ale przy odbudowie zachowano batowską architekturę, którą można podziwiać po dziś dzień.

(oprac. Aleksandra Mańka-Chmura)