Maria Goppert- Mayer

Maria Goppert- Mayer druga kobieta w historii, po Marii Curie –Skłodowskiej, która otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie Fizyki. Urodziła się 28 czerwca 1906 roku w Katowicach jako jedyne dziecko Marii z domu Wolff i Friedricha Gopperta. Jej ojciec lekarz inspektor sanitarny powiatu Katowickiego wywodził się z rodziny Śląskich lekarzy, prawników i profesorów akademickich.

Jednym z najsłynniejszych był pochodzący ze Szprotawy pradziadek Henryk Robert Goppert (1800-1884),który po ukończeniu studiów lekarskich na uniwersytecie Wrocławskim zrobił błyskotliwą karierę naukową. Miał osiągnięcia z zakresu botaniki i paleobotaniki, w wieku 31 lat objął katedrę na macierzystej uczelni. Był twórcą Ogrodu Botanicznego we Wrocławiu, którym przez wiele lat kierował. Prowadził badania nad roślinami kopalnymi z różnych epok geologicznych, empirycznie udowodnił tezę o organicznym pochodzeniu węgla kamiennego co przyniosło mu światową sławę.

Także w rodzinie jej matki nie brakowało uzdolnionych osób lekarzy i profesorów gimnazjalnych.

W 1909 r. Goppertowie wraz z trzyletnią Marią, przeprowadzili się do Getyngi. W tym mieście przygotowywała się do matury w szkołach prywatnych (sam egzamin maturalny zdała w Hanowerze przed nauczycielami ,których nigdy wcześnie nie widziała)  W 1924r. rozpoczęła studia matematyczne i fizyczne w Getyndze z wyjątkiem jednego semestru, który spędziła na uniwersytecie w Camridge. Uniwersytet w Getyndze był wtedy najważniejszym ośrodkiem w dziedzinie fizyki ( zwłaszcza kwantowej)za sprawą trzech wybitnych naukowców: Maksa Bora( który był przyjacielem jej rodziny i jej naukowym mentorem mówiła do niego wujku) oraz Dawida Hilberta i Jana Francka.

W styczniu 1930 roku wyszła za mąż za zdolnego amerykańskiego chemika Josepha Mayera, który w Getyndze był na stypendium. Po obronie pracy doktorskiej w marcu 1930 r. już z opinią zdolnego naukowca fizyka wyjechała do ojczyzny męża.

W Stanach Zjednoczonych kontynuowała karierę naukową już z amerykańskim obywatelstwem. Początki nie były najlepsze, mimo wysokich kwalifikacji , a może właśnie dlatego nie mogła znaleźć zatrudnienia na stanowisku naukowym. Jak pisze Piotr Greiner w swojej książce „Nobliści ze Śląska” w Ameryce podobnie jak w Europie „świat profesorów był nadal światem mężczyzn”. Miejsce kobiet, nawet tych z wyższym wykształceniem ,podobnie jak niemiecki trzy „K” w wydaniu amerykańskim wyznaczały słowa: dzieci ,dom i plotki.

W ciągu dziesięcioletniego pobytu w Baltimor nie uzyskała stałego zatrudnienia na uniwersytecie wykonując jedynie dorywcze zlecenia na zasadach wolontariuszki.   W 1935 roku przybył do Baltimor James Franck jego obecność na uniwersytecie Johnsa Hopkinsa spowodowała ,że zaczęli odwiedzać ten uniwersytet licznie fizycy atomowi . Wśród przyjeżdżających było wielu  absolwentów uniwersytetu w Getyndze, pozwoliło to Marii na odnowienie starych znajomości i przyjaźni. Spotkanie z byłym kolegą Eduardem Telerem, który znalazł pracę na uniwersytecie waszyngtońskim , dało jej impuls do ciekawych badań , które odegrały znaczącą rolę w następnych latach.

Prawdziwy przełom w jej sytuacji zawodowej i naukowej nastąpił po uruchomieniu przez Stany Zjednoczone projektu bomby atomowej , który otrzymał kryptonim Manchatan –Projekt. Z inicjatywy  Harolda C. Ureya, którego poznała wcześniej ,został on bliskim przyjacielem rodziny Mayerów i jej mentorem zaproponowano jej jako jednej z nielicznych kobiet udział w programie atomowym .Została włączona do kierowanej przez Ureya tajnej grupy badawczej naukowców z Columbia Uniwersytety, noszącej od 1945 r. kryptonim SAM-Projekt,

Dylematy moralne naukowców uczestniczących w amerykańskim programie  atomowym po Hiroszimie i Nagasaki , nie ominęły także Goeppert –Mayer. Zaangażowała się po stronie przeciwników rozwijania zbrojeń nuklearnych, opowiadających się za wyłącznie pokojowym wykorzystaniem energii jądrowej –projektu Manhattan. Zajmowała się teoretyczną fizyką jądrową opracowała tzw. Model powłokowy jądra atomowego.

W 1963r. przyznano jej (wraz e. Wignerem ,JAD Jensenem) Nagrodę Nobla za wkład w teorie budowy jądra atomowego i cząstek elementarnych B ( beta). Nagroda Nobla przyniosła jej autentyczną sławę, zainteresowanie mediów w iście  amerykańskim stylu .

Była pierwszą  i jak dotąd jedyną noblistką ze Śląska ,chociaż Śląsk opuściła bardzo wcześnie, to identyfikacji z nim nigdy nie utraciła. Dała temu wyraz m. in. organizując po drugiej wojnie światowej w USA  pomoc humanitarną dla uchodźców z swej „ małej ojczyzny” oraz wspierając utworzoną w 1964r. w Pensylwanii organizując World Association of Upper Silesians, która głosiła wspólnotę losów Górnoślązaków polskiego i niemieckiego pochodzenia.

 Zmarła 20 lutego 1972 roku, powodem był ciężki atak serca, któremu uległa trzy miesiące wcześniej. Została pochowana na cmentarzu El Comino Memorial Park w San Diego. Wielki Mural w hołdzie Goeppert- Meyer zdobi ścianę rektoratu Uniwersytetu Śląskiego. Malowidło przedstawia urodzoną w Katowicach noblistkę, opatrzony on jest napisem „ Tańcząca z atomami”, a na kamienicy przy ul. Młyńskiej 5 gdzie się urodziła znajduje się tablica pamiątkowa.

Opracował Jerzy Czogała

Bibliografia:

Piotr Greiner, Nobliści ze Śląska, Gliwice – Opole 2005. Dom Współpracy Polsko – Niemieckiej.

Jerzy Moskal, Bogucice, Załęże el nova villa Katowice ,Katowice, Wydawnictwo Śląsk 1993r.

Wulf von Bonin, Erich Bagge  ,Robert Herrlinger, Laureaci nagrody Nobla ,Chemia, fizyka, medycyna, Warszawa 1969r.