Kiedy spojrzymy na mapę Hiszpanii, to uzmysłowimy sobie, że kraj, który zwykle kojarzy nam się z pięknymi wybrzeżami i plażami, jest krajem górzystym, suchym, bez szczególnej wewnętrznej sieci wodnej, odgrodzony od reszty Europy na północy Pirenejami. Jest prawie dwukrotnie większy od Polski, posiada dwa archipelagi wysp (Baleary i Wyspy Kanaryjskie), jego ludność to ponad 46 mln mieszkańców (87,8% to Hiszpanie, a 12,2% to emigranci - głównie Rumunii, Marokańczycy, Ekwadorczycy), ma blisko trzykrotnie wyższe PKB niż Polska oraz stosunkowo niewielką gęstość zaludnienia (92 osoby na km2).

   Najstarsze ślady obecności ludzi na Półwyspie Iberyjskim pochodzą sprzed około 1 mln lat. W VI w. p.n.e.  obszary południowo-wschodnie zasiedlali Iberowie (prawdopodobnie pochodzenia afrosemickiego), a centrum i tereny północno-zachodnie Celtowie (przybyli między 1000 a 650 zza Pirenejów). O wpływy na półwyspie rywalizowali Rzymianie, którzy 218 p.n.e., w czasie II wojny punickiej, rozpoczęli podbój Półwyspu; trwał on, w wyniku oporu miejscowych plemion do końca I w. p.n.e. Pod panowaniem rzymskim (od II–I w. p.n.e. do pocz. V w. n.e.) nastąpiła romanizacja ludności (z wyjątkiem Basków).

   W 711 roku n.e. przybywający z Afryki Maurowie opanowali prawie całą Hiszpanię; stała się ona początkowo prowincją kalifatu damasceńskiego, a po dokonanej w 755 r. secesji — niezależnym emiratem, od 929 roku zaś — kalifatem kordobański.

    Chrześcijanie, którzy utrzymali się w górach na północy, około 722 r. podjęli trwającą 8 wieków rekonkwistę, tj. zbrojne odzyskiwanie ziem Hiszpanii. W 1. połowie VIII w. powstało królestwo Asturii. Na przełomie VIII i IX w. ziemie między Ebro i Pirenejami opanowali Frankowie, tworząc na nich Marchię Hiszpańską. W wyniku jej stopniowego rozpadu niezależność uzyskała Nawarra, Aragonia, Barcelona. Ekspansję chrześcijan ułatwił rozpad 1031 r. kalifatu kordobańskiego na liczne i zwaśnione emiraty. Po klęsce 1212 r. pod Las Navas de Tolosa muzułmanie od 2. połowy XIII w. utrzymali w Hiszpanii tylko emirat Grenady z piękną Alhambrą w górach Sierra Nevada. W XI–XII w. wśród państw chrześcijańskich zaczęły dominować Kastylia i Aragonia, szukająca możliwości ekspansji w strefie Morza Śródziemnego (Sardynia, Sycylia, Neapol).

   W 1479 r. w wyniku małżeństwa Izabeli I Katolickiej z Ferdynandem II Katolickim doszło do unii personalnej Kastylii i Aragonii. Wzmacniając władzę monarszą para królewska podporządkowała Koronie zakony rycerskie i związki miast oraz zabiegała o umocnienie religii katolickiej jako czynnika unifikującego. Zdobycie 1492 r. muzułmańskiej Grenady i przyłączenie większości Nawarry zakończyły proces jednoczenia Hiszpanii. Zajęcie w końcu XV w. Wysp Kanaryjskich, a zwłaszcza odkrycie 1492 r. Ameryki przez Krzysztofa Kolumba rozpoczęło hiszpańską ekspansję zamorską w Ameryce Południowej i Środkowej oraz na Filipinach. Rywalizację z Portugalią rozstrzygnęły układy w Tordesillas i Saragossie.

   W 1516 r. na tronie zasiedli Habsburgowie: Karol I (cesarz Karol V), a następnie jego syn Filip II, który w 1580 r. objął także tron Portugalii z jej koloniami. W tym też czasie Filip II przeniósł stolicę  z Grenady (Alhambra) do Madrytu, co nie było szczęśliwym pomysłem - Madryt nie miał dostępu do wody i nie miał siedziby biskupa. Niemniej dwór madrycki poniósł wielkie zasługi jako mecenas sztuki sakralnej, szczególnie figuratywnej. Wtedy też ostatecznie sankcjonuje się język hiszpański, wywodzący się z języka kastylijskiego. Hiszpania staje się największym mocarstwem europejskim i kolonialnym.

   W 1700 r. wygasła hiszpańska linia Habsburgów, a obsada tronu w Madrycie stała się celem walki, którą wygrali francuscy Burbonowie (Filip V), ale Hiszpania utraciła głównie na rzecz Austrii wszystkie dotychczasowe posiadłości w Europie. Królowie z nowej dynastii podjęli dzieło unowocześnienia i centralizacji kraju w duchu oświeconego absolutyzmu. W polityce międzynarodowej utrzymywano ścisły sojusz z Francją. Zwiększyły się też wpływy kultury francuskiej.

   W latach 1808–1824 trudna wewnętrzna sytuacja Hiszpanii ułatwiła większości kolonii wyzwolenie się spod hiszpańskiego panowania. W 1874 r. kolejny przewrót przywrócił na tron Burbonów (król Alfons XII); podstawą rządów restauracji stał się kompromis między bogatym mieszczaństwem a posiadaczami ziemskimi, który zapewnił Hiszpanii na półwiecze względny spokój wewnętrzny. Powstały pierwsze partie polityczne, w tym 1879 Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE). W 1898 r. w wyniku wojny z USA Hiszpania utraciła ostatnie posiadłości kolonialne w Ameryce.

   Sytuację społeczno-gospodarczą komplikowały ruchy separatystyczne, silne zwłaszcza w regionach najbardziej rozwiniętych — Katalonii i Baskonii. Podczas I wojny światowej Hiszpania zachowała neutralność. W obliczu powojennego kryzysu gen. M. Primo de Rivera wprowadził 1923 r., z poparciem Alfonsa XIII, dyktaturę wojskową. Sprzyjający dyktaturze rozwój gospodarczy załamał się w 1929 r. i Primo de Rivera zmuszony był ustapić. Po zwycięstwie republikanów w wyborach municypalnych w 1931 r. Alfons XIII opuścił kraj.

  W 1931 r. proklamowano republikę. Nowa konstytucja ustanowiła parlamentarny system sprawowania rządów, szeroki zakres praw i wolności (również o charakterze socjalnym) oraz wprowadziła rozdział Kościoła od państwa. W 1932 r. uchwalono autonomię Katalonii i częściową reformę rolną. Przejęcie rządów w wyniku wyborów w 1933 r. przez ugrupowania prawicowe doprowadziło do wzrostu napięć na tle społecznym i narodowy. Sukces Frontu Ludowego (republikanie, socjaliści, komuniści i lewica katalońska) w wyborach w 1936 r. wywołał reakcję prawicy. W 1936 r. bunt części garnizonów wojskowych przeciw rządowi republiki rozpoczął krwawą hiszpańską wojnę domową 1936–1939. Na czele zamachu stanu stanął gen. F. Franco, któremu pomocy w ludziach i sprzęcie udzieliły Niemcy i Włochy, natomiast republice — ZSRR oraz lewicowi ochotnicy z wielu krajów (Brygady Międzynarodowe). Demokracje zachodnie przyjęły politykę nieinterwencji. W marcu 1939 r. wojna zakończyła się zwycięstwem nacjonalistów i ustanowieniem w Hiszpanii autorytarnej dyktatury Franco. Oparł on swą władzę na podporządkowanych mu: armii oraz Falandze Hiszpańskiej, głosząc powrót do tradycyjnych hiszpańskich wartości  w zgodzie Kościołem.

W 1939 r. Hiszpania przystąpiła do paktu antykominternowskiego; podczas II wojny światowej, mimo bliskich kontaktów z Niemcami i Włochami, zachowała neutralność. Po 1945 r. znalazła się w izolacji politycznej i gospodarczej. W 1947 r. w referendum zaakceptowano przywrócenie monarchii z F. Franco jako caudillo - dożywotnim szefem państwa. Okres zimnej wojny umożliwił Hiszpanii z zbliżenie z Zachodem. W 1953 r. na terytorium Hiszpanii powstały amerykańskie bazy. W 1956 r. niepodległość uzyskało Maroko — Hiszpania zatrzymała Ceutę i Melillę. Trwało napięcie w Baskonii, gdzie nakładały się problemy narodowe i społeczne (ETA) oraz w Katalonii. Na przełomie lat 50. i 60. zapoczątkowano politykę liberalizacji gospodarki oraz ożywiania kontaktów ekonomicznych z Zachodem, a kierowanie gospodarką objęli w dużym stopniu technokraci z Opus Dei. W latach 60. nastąpiła przyspieszona modernizacja i rozwój gospodarki.

   W 1969 r. następcą Franco został proklamowany wnuk Alfonsa XIII, Burbon Juan Carlos I, który objął tron po śmierci Franco. Z poparciem monarchy rozpoczął się proces przechodzenia od dyktatury do demokracji parlamentarnej. W 1977 r. przywrócono wolność zrzeszania się, a wybory parlamentarne przyniosły zwycięstwo centroprawicowej UCD i znaczny sukces Socjalistycznej Partii Robotniczej (PSOE). W 1978 r. przyjęto konstytucję ustanawiającą gwarancje demokracji politycznej z system rządów parlamentarno-gabinetowych.

    W latach 1977–1983 wszystkie 15 historycznych prowincji Hiszpanii (jako pierwsze Baskonia i Katalonia) oraz Baleary i Wyspy Kanaryjskie otrzymały status regionalnych wspólnot autonomicznych. Od 1982 r. na scenie politycznej dominują Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE) i prawicowy Sojuszu Ludowy (od 1989 r. Partia Ludowa) — od 2004 r. władzę objęła PSOE (premier J.L. Rodriguez Zapatero). Powrót lewicy do władzy ułatwiła reakcja społeczeństwa na krwawy zamach terrorystów islamskich w Madrycie w marcu 2004 r. Rządy lewicy doprowadziły Hiszpanię do pogorszenia sytuacji gospodarczej i ostatecznie w 2015 r. rządy objęła ponownie Partia Ludowa z premierem Mariano Rajoy. Dzięki temu Hiszpania uniknęła losów Grecji i jej sytuacja gospodarcza uległa znacznej poprawie.

     Nie udało się jednak powstrzymać w tym czasie silnych ruchów seperatystycznych - w 2015 r. parlament Katalonii głosował za niepodległością regionu. W następstwie tego aktu hiszpański trybunał konstytucyjny jednomyślnie orzekł, że katalońska deklaracja niepodległości jest nielegalna i nieważna, a łamanie hiszpańskiej konstytucji, która nie przewiduje secesji poszczególnych prowincji skutkować może sankcjami karnymi wobec władz lokalnych oraz zawieszeniem autonomii Katalonii. Konstytucja Hiszpanii przyznaje bowiem suwerenność jedynie narodowi hiszpańskiemu, chroni jedność tego narodu i dlatego władze w Barcelonie nie mogą samodzielnie uzurpować sobie prawa do zmieniania porządku konstytucyjnego Hiszpanii jako całości. Zerwanie związku państwowego Katalonii z Hiszpanią nie może w drodze jednostronnego aktu.

    Równolegle w omawianym okresie  w rodzinie królewskiej  zdarzyło się kilka skandali, które doprowadziły w ostateczności do abdykacji w czerwcu 2014 r. Juana Carlosa I na rzecz jego syna - Filipa I Burbona.  

   Poważnym problemem, zagrażającym jedności państwa, pozostają ciągle dążenia emancypacyjne Basków i Katalończyków.

Opracowała: Ewa Pytasz